Ugruntowane w okresie zaborów i później, w odrodzonej Polsce, zbiorowe wyobrażenie teatralnego kształtu Strasznego dworu Moniuszki, który jako polska opera narodowa powinien realistycznie odbijać szlacheckie tradycje, utrzymywało się długo. Dopiero wizje reżyserskie Aleksandra Bardiniego, Macieja Prusa, Andrzeja Żuławskiego i Mikołaja Grabowskiego zburzyły to wyobrażenie. Wywoływały kontrowersje. Ale decyzja, by reżyserię powierzyć Brytyjczykowi, miała cechy wręcz rewolucyjne. Czy inscenizacja Davida Pountneya jest kontrowersyjna? Jest! Ale jest też ciekawa, nowa i piękna! Dowodzi znajomości naszej historii. Główni bohaterowie paradują w mundurach armii niepodległego państwa (1920). Obrazy, to nie tylko gadające, dla psoty, portrety praprababek, lecz także Cud nad Wisłą Kossaka i rodzajowe scenki z XVIII-wiecznych francuskich miniatur (tzw. „żywe obrazy” obecne były w naszej tradycji teatralnej co najmniej od okresu Młodej Polski). Nie brak komediowości: ranek w koszarach po demobilizacji, wymarzony „mały domek” wielkości zabawki czy kłótnia o dzika. No i słynny Mazur, który tu obrazuje krojem kostiumu (u wszystkich biało-czerwonym) i charakterem tańca nieznośną dwoistość polskiej natury: splot godnej dumy ze skłonnością do błazeństwa. Mazura mąci nadlatujący z wizgiem samolot, przygasają na chwilę światła. Dopiero po chwili wraca pląs i muzyka. Żaden z polskich reżyserów nie ukazał tak celnie, jak Pountney, w ułamku minuty, tragicznego losu Teatru Wielkiego. Ostatnim, przed wojennym zniszczeniem spektaklem w jego murach był właśnie Straszny dwór, 31 maja 1939 roku. Pierwszym po odbudowie, 20 listopada 1965 roku, gdy wrócić już mógł „pląs i muzyka” – też.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Consolidated during the partitions and afterwards in reborn Poland, the collective notion of the proper theatrical form for Moniuszko’s The Haunted Manor, which being Poland’s national opera should realistically portray Polish gentry traditions, long remained in force. It was only the directing visions of Aleksander Bardini, Maciej Prus, Andrzej Żuławski and Mikołaj Grabowski that demolished that notion. They caused controversy. But the decision to have a Briton direct the work was simply revolutionary. Is David Pountney’s production controversial? It is! But it is also interesting, new and beautiful! It testifies to his knowledge of Polish history. The main characters parade around in uniforms from independent Poland (1920). The imagery includes not just talking portraits of great-great-grandmothers (as a bit of playful mischief), but also Kossak’s Miracle on the Vistulaand genre scenes from 18th-century French miniatures (tableaus were present in Polish theatre tradition at least since the Young Poland movement). There’s plenty of comedy: the morning at the barracks after demobilization, the “little house” of dreams that is the size of a toy, or the squabble over the boar. And there’s the famous mazurka, in which costumes (white and red for everyone) and the character of the dance are used to portray the intolerable duality of Polish nature: a blend of dignified pride and inclination for tomfoolery. The mazurka is disrupted by the scream of an approaching airplane, the lights dim for a moment. It takes a while for the dancing and music to resume. No Polish director has shown, in a fraction of a minute, the tragic fate of the Teatr Wielki as fittingly as Pountney. The last performance before the theatre’s wartime destruction was in fact The Haunted Manor, on 31 May 1939. It was also the first after the reconstruction, on 20 November 1965, when “dancing and music” could return here again.

---

Nagranie DVD / DVD recording: Teatr Wielki - Opera Narodowa / Polish National Opera, 8/11/2015