Śpiewanie i tworzenie pieśni ma w kulturze społecznej i artystycznej bardzo długie tradycje. Od średniowiecza zajmowali się tym francuscy trubadurzy i truwerzy, niemieccy minnesangerzy, włoscy lutniści, ruscy gęślarze, polscy rybałci. Sztuka pieśni kwitła na dworach królewskich i magnackich. Opiewano w nich nie tylko urodę dam, lecz przede wszystkim przymioty władców, ich waleczność, wydarzenia dynastyczne, katastrofy naturalne, zwycięskie bitwy. Pieśniarze układali tekst i śpiewali towarzysząc sobie na instrumencie. Łączyli talenty poety, kompozytora i wykonawcy. Przez długie wieki umiejętność czytania należała do rzadkości, toteż mówione i śpiewane opowieści stanowiły źrodło informacji, swoisty rodzaj wiadomości z okolic i ze świata. Przełom dokonał się w epoce Oświecenia, która upowszechniła korzystanie z druku. Ale właśnie wtedy, gdy Polska dokonała skoku w polu edukacji i kultury, w 1795 roku utraciła państwowość. Wiedza o dawnej potędze i chwale, ale i o klęskach ku przestrodze, trwałość języka w wierszach, pieśniach, teatrze i w dopiero kształtującej się operze, stała się warunkiem utrzymania narodowej tożsamości. (...)

Dla ludzi żyjących dwieście lat temu owa stała przemienność przyrody i jej bliskość była oczywista. Przecież w każdej pieśni Moniuszki spotykamy przyrodę, słońce, księżyc, rzekę, las, słowika, kłos i liść. Nawet tak wyrafinowany instrument, jak fortepian, wydawał się bliski naturze. Budowano go z drewna egzotycznego palisandru, a drżenie strun to przecież też zjawisko samorodne. W samej Warszawie fabrykowano wtedy rocznie dziesiątki fortepianów. Na wozach i w pakach jechały na krańce polskich ziem. Jeden z tych, które upodobał sobie Moniuszko, firmy Krall & Seidler, zachował się, i stoi we foyer warszawskiego Teatru Wielkiego. Jego dźwięk uzyty do nagrań pieśni na obecnej płycie przenosi nas w miniony czas. I w tamto piękno.

Małgorzata Komorowska (fragment z książeczki)

---

Nagrano w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, Warszawa, 3–6 stycznia 2021.