Nocturne for orchestra Fantasia for piano and orchestra
Fantasia na fortepian i orkiestrę Andrzeja Panufnika to oryginalnie pierwsza część pierwotnej wersji jego Koncertu na fortepian i orkiestrę (1961), którego prawykonanie odbyło się 25 stycznia 1962 roku w Birmingham. Pierwszy wykonawca utworu, Kendall Taylor, nie długo po prawykonaniu radził kompozytorowi, by zgodził się na wykonywanie tej części jako osobnego utworu. W 1972 roku Panufnik przerobił koncert, usuwając Fantasię i zosta wiając tylko dwie części – środkową wolną i finałową szybką. Jednocześnie do wydawcy napisał, że chce, aby Fantasia była samodzielną kompozycją. Ostatecznie do jej publikacji nie doszło, a w 1982 roku twórca wykorzystał część materiału do napisania krótkiej Entraty, która otwiera ostateczną – ponownie trzyczęściową – wersję Koncertu fortepianowego. Gotowa do publikacji partytura Fantasii zachowała się jednak w archiwum kompozytora. Odnaleziona po latach przez jego żonę, została wydana i jako niezależny utwór wykona na 9 listopada 2024 roku w Poznaniu, z udziałem brytyjskiej pianistki Clare Hammond oraz Orkiestry Filharmonii Poznańskiej pod batutą Łukasza Borowicza.
Andrzej Panufnik: "Skomponowałem mój Nokturn niedługo po przerażających zdarzeniach II wojny światowej, jakich doświadczyłem w mej rodzinnej Warszawie. W tym utworze na orkiestrę całkowicie odciąłem się od tragicznych wspomnień minionych lat. Uciekałem od rzeczywistości tkając coś na kształt nocnej wizji, snu jakby: tajemnicze obrazy, początkowo mgliste, stopniowo nabierają wyrazistości i bardzo wolno, acz nieodwołalnie, wzbierają do postaci orgiastycznego punktu kulminacyjnego, po czym na powrót ulegają stopniowej transformacji do postaci mglistych obrazów początkowych, by wreszcie delikatnie rozproszyć się aż do całkowitego zaniku. Nokturn zdobył pierwszą nagrodę na Konkursie im. Karola Szymanowskiego w Polsce, zaś niedługo potem (1948) ja uzyskałem zgodę na wyjazd do Paryża, by poprowadzić jego prawykonanie. Niestety, w kolejnym roku sytuacja wszystkich twórców w Polsce uległa dras tycznej odmianie. Nastał pamiętny rok 1949, kiedy to partia komunistyczna zorganizowała niesławny zjazd polskich kompozytorów. To na nim po raz pierwszy przypuszczono gwał towny atak na formalizm w muzyce. Od strony teoretycznej, formalizm doczekał się wielu skomplikowanych i mętnych definicji; w praktyce jednak, mianem kompozycji formalistycz nej określano utwór, którego nie dało się wykorzystać do celów politycznej propagandy. Co gorsza, jego muzyczny język miał wykazywać związki z zachodnimi, dekadenckimi kom pozytorami muzyki współczesnej. Otrzymaliśmy kategoryczny nakaz komponowania dla szerokich mas przy zastosowaniu metody realizmu socjalistycznego, co oznaczało pisanie muzyki narodowej w formie i socjalistycznej w treści. Podczas zjazdu wykonano mój Nokturn. A ponieważ jest to utwór abstrakcyjny, pozbawiony zdolności politycznej mobilizacji, a nadto nie jest ani narodowy w formie ani socjalistyczny w treści, przyklejono mu etykietę utworu formalistycznego. Jeśli chodzi o formę, to w przeciwieństwie do formalizmu, utwór ten pomyślany został jako swego rodzaju wielki dźwiękowy łuk: początkowo, z całkowitej ciszy wyłania się przy tłumione, grane na werblu tremolo. Krok po kroku dołączają inne instrumenty, budując mocno wydłużone crescendo aż do punktu, w którym osiągają one maksymalne natężenie dźwięku. Po owej rozbudowanej kulminacji, poziom dźwięku zaczyna stopniowo opadać, aż wraca do postaci tremolo werbla, po którym następuje cisza. I koniec, i początek, które są swymi lustrzanymi odbiciami, stanowią swego rodzaju kontrapunkt dźwięku i ciszy." Epka (mini-album) - czas trwania 21:39
