Adam Adamczyk:
Pracujący Bóg
Esej o Janie Sebastianie Bachu

Wydawnictwo Ratyński 2024, s.430

„Najlepszy dowód, że życie jest dobre, czyli może istnieje jakiś Bóg, któremu leży na sercu nasze dobro, stanowi to, że każdy z nas w dniu narodzin dostaje muzykę Jana Sebastiana Bacha. Otrzymujemy ją w prezencie, niezasłużenie, po prostu za nic, darmo.”

J. M. Coetzee, Zapiski ze złego roku (przeł. M. Kłobukowski)

"To nie jest biografia w ścisłym tego słowa znaczeniu. Po Schweitzerze i szczególnie po Wolffie nie byłby to pomysł rozsądny. Wymyśliłem sobie, że pewne fakty z życia Bacha - którego rutyna mnie urzeka, przeplatane [...] interpretacjami jego muzyki, urozmaicę akapitami poświęconymi wytłumaczeniom moich gustów płytowych i preferencji wykonawczych. Ruch muzyki dawnej proponuje obecnie nieprzebraną mnogość estetyk i stylów interpretatorskich. Fascynacja sztuką wykonawczą jest zatem równowarta fascynacji sztuką kompozytorską. Bacha odbieram i kocham tak samo we wszystkich przejawach moich zachwytów jego geniuszem artystycznym: życia i muzyki oraz całego bogactwa estetyk, sposobów i problemów związanych z wykonywaniem jego dzieła. Tutaj nic nie jest osobne i nic nie jest mniej lub bardziej ważne. Spróbowałem napisać książkę, którą sam chciałbym przeczytać." [...]

Sztuka Bacha, wcale nie tylko dlatego, że jest w dużej mierze muzyką religijną, znajduje się w bezpośredniej bliskości wartości transcedentalnych. Obecnie, w świecie wartości przypadkowych, ulotnych i nieuporządkowanych, w świecie, gdzie idea myli się z ideologią, sztuka rozumiana jako oczyszczenie (w religijnym tego słowa znaczeniu) pobrzmiewa niczym archaiczna odmiana języka, gdzie rozpoznaje się treść, ale tylko na poziomie znaczeń literalnych. Nie ma już zatem sztuki wysokiej i sztuki popularnej (jak nie ma złych i dobrych gustów) – „sztuka jest sztuka”, o ile zgadza się z ideologicznym przekazem. Dobry smak, którego misją jest rozróżniać – nie ma obecnie nic do roboty." [...]

Wielkiej muzyki, zwłaszcza muzyki Jana Sebastiana Bacha nie wolno słuchać dla zabicia czasu, nie wolno jej słuchać „w tle”. To praktyka intymna, i być może rację miał Gould, kiedy twierdził, że słuchanie koncertowe Bacha nie ma najmniejszego sensu. Kiedyś nie mieliśmy wyjścia, ale dzisiaj nie trzeba zdawać się na koncert. Wielkiej muzyki należy słuchać w pojedynkę – tylko wtedy oddamy się „czystemu” przeżyciu.

Muzykę Bacha się - przede wszystkim - podziwia. Ireneusz Kania zauważa, że „w muzyce Bacha zawsze panują ‹‹olimpijski››, ‹‹apolliński›› spokój i pogodna rezygnacja kogoś, kto ma za sobą długą drogę, kto przeszedł wszystko i nie chce oglądać się wstecz. To muzyka ‹‹drugiego brzegu››. Każdy utwór Bacha – nawet najbardziej bolesne fragmenty obydwu pasji – promieniuje spokojem eschatologicznej nadziei. Ta muzyka jest zawsze piękna”. To nie są emocje, które nazywamy „zapomnieniem się” (ileż tam melodii „nie do powtórzenia”…). Wielkiej muzyce, kiedy nauczymy się ją rozumieć, możemy się jej poddać, możemy dać się jej ponieść. Ale Bach, on wymaga więcej – wymaga od nas pracy nieustającej. Daje nam wskazówki, ale dyskretne. Nie epatuje ekspresją, nie popada w euforię – pozostaje w stanie duchowej równowagi i w służbie pięknu. Nieustanne balansowanie pomiędzy nienachalnym subiektywizmem i perspektywą dystansu, jaką przynosiła systematyczna praca nad formą: Bachowska ars elaboratio… Owa równowaga – z podkreśleniem obecności perspektywy dystansu – jest dla mnie gwarancją, że z tą muzyką pozostanę zawsze. Muzyka, którą Piotr Wierzbicki nazwał „lepszą cząstką życia”.

Adam Adamczyk - fragmenty tekstu książki "Pracujący Bóg"